خطرات سزارین برای مادر و كودك
به مناسبت روز جهانی ماما
پنجم ماه می میلادی مصادف با 15 اردیبهشت، از سوی سازمان بهداشت جهانی و كنفدراسیون بین المللی مامایی، "روز جهانی ماما" نامگذاری شده است. هدف از بزرگداشت روز جهانی ماما، افزایش آگاهی و تبادل اطلاعات بین این قشر از جامعه، در راستای ارتقای سلامتی مادر و نوزاد است.
به مناسبت این روز، مطلبی در رابطه با موقعیت ماماها و علل افزایش عمل سزارین در کشورمان و مخاطرات این عمل برای نوزاد و مادر تهیه کرده ایم.
كارشناسان می‌گویند: علاوه بر اینكه میزان سزارین در ایران 4 برابر استانداردهای جهان است، این آمار در داخل كشور و در شهرهای بزرگ از 70 درصد هم می گذرد.
این در حالی است كه حدود 30 درصد علت مرگ و میر مادران در دوران بارداری به دلیل خونریزی حین یا پس از زایمان است و فشار خون ، بیماری های قلبی و عفونت های زایمانی از دیگر علل این مرگ و میرها هستند.
در عین حال متخصصان تاكید می كنند كه متاسفانه به علت نقص در سیستم بهداشت و درمان كشور، ماماها برای حاضر شدن در اتاق زایمان و انجام وظایف خود به درستی آموزش ندیده‌اند و بیمارستان‌ها در این زمینه از استاندارد نیروی انسانی برخوردار نیستند.
دكتر ناهید خداكرمی، دبیر انجمن مامایی ایران، در رابطه با علل افزایش سزارین در كشور كه با نادیده گرفتن ماماها ارتباط بسیار نزدیكی دارد، در گفت وگو با همشهری بیشتر توضیح خواهند داد.
خیلی از كارشناسان معتقدند كمبود ماماهای حرفه ای در كشور باعث روی آوردن مادران به شیوه زایمان سزارین شده است. شما هم این حرف را تایید می كنید؟
نه، مسئله این است كه خوشبختانه امكانات موجود در كشور و دسترسی دانشگاه‌ها به اطلاعات جدید باعث شده كه از نظر آموزش رشته مامایی، نه تنها چیزی از كشورهای پیشرفته كم نداشته باشیم، بلكه در برخی موارد با توجه به نیازهای كشورمان هم جلوتر باشیم و به جرات می توان گفت فارغ‌التحصیلان مامایی ما یكی از بهترین‌ها در منطقه هستند. گواه آن هم ماماهایی هستند كه در كشورهای آمریكا و كانادا و كشورهای حاشیه خلیج فارس مشغول به كارند و عملكرد آن ها باعث شده نگاه علمی دنیا به حرفه مامایی تغییر كند. بنابراین ما از نظر دسترسی به علوم مامایی در دنیا مشكلی نداریم.
از نظر كاربرد چطور؟
از نظر كاربرد، با سیاست‌هایی كه نظام سلامت ما بعضا به صورت انتقادآمیز داشته است، خود سیاستگذاران هم به این نتیجه رسیده اند كه ما در خیلی از موارد كوتاهی كرده‌ایم.
در كشور ما، در به كارگیری توانایی های ماماها، مشكلاتی وجود دارد كه نتایج آن را در بحث مراقبت های بارداری و زایمان به صورت افزایش مداخلات زایمانی، افزایش میزان سزارین و كاهش كیفیت خدمات بارداری و زایمان می توان دید.
شما علت این مشكل را چطور توضیح می دهید؟
در دو سه دهه اخیر، بیشتر نگاه ما بر كاهش مرگ و میر مادر و كودك بوده است، طوری كه روی نیازهای عاطفی مادران و نوزادان و عوارضی كه ممكن است با مداخلات ما ایجاد شود، چشم بسته ایم. بنابراین ما بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم كه فارغ‌التحصیلان مامایی را با توجه به استعداد‌های شان به كار بگیریم. اگر این اتفاق بیفتد، تحول عظیم و رو به جلویی را خواهیم داشت.
الان از نظر تعداد ماماها كمبودی نداریم؟
نه، خوشبختانه الان از نظر تعداد ماما كمبود نداریم. در دهه 60 این كمبود وجود داشت و ما مجبور شدیم تعداد زیادی مامای كاردان به كار بگیریم. اما امروز ما نزدیك به 40 هزار مامای لیسانس در كشور داریم كه با توجه به یك میلیون و 200هزار تولد در سال، نزدیك به استانداردهای جهان هستیم.
با این اوصاف، آیا سیستم سلامت ما توانسته است این تعداد ماما را به طور مفید جذب كند؟
به هیچ وجه، ما خیل عظیمی از ماماهای بیكار را داریم. البته این بدان معنی نیست كه ما فارغ‌التحصیل مازاد داریم، بلكه سیستم آموزش به موازات نیاز كشور، ماما تربیت می كند، اما سیستم درمان و سیستم های حمایتی به موازات نیاز مادران قادر به جذب این نیروها نبوده اند و نیستند.
طبق استانداردهای بین‌المللی به ازای هر زن باردار، به چه تعداد ماما نیاز است؟
به ازای هر مادر باردار، باید یك ماما داشته باشیم. یك مادر در موقع درد زایمان، هنگام زایمان و تا 24 ساعت بعد از آن نباید تنها رها شود، زیرا این زمان بیشترین زمان آسیب پذیری مادر است.
شما گفتید كه ما به میزان كافی ماما داریم، ولی سیستم درمانی قادر به جذب این نیروها نیست. این ضعف ناشی از چیست؟
با قوانین سلیقه ای حاكم بر مراكز درمانی ما، برخی بیمارستان ها، خدماتی را كه ماما در همه جای دنیا ارائه می دهد، به پزشک متخصص زنان و زایمان می سپارند. در صورتی اگر ما بخواهیم این سرانه را طوری خرج كنیم كه همه از آن بهره‌مند شوند، می‌توانیم از یك میلیون و 200 هزار تولدی كه در سال داریم، 800 هزار تولد را فقط به دست ماما بسپاریم. این یك صرفه جویی بزرگ برای كشور است.
علاوه بر این، اگرچه ما می گوییم الان 50 درصد زایمان‌ها به صورت سزارین است، ولی می توان گفت در بخش خصوصی، 90 تا 100 درصد زایمان‌ها به صورت سزارین انجام می شود. پس سؤال این است كه آیا ما ثروتمند تر از كشور انگلستان هستیم، یا كیفیت خدمات درمانی مان بالاتر از كشوری مثل سوئد است كه این همه هزینه را بر سیستم سلامت كشور و خانواده‌ها تحمیل می كنیم؟
بسیاری از زنان باردار ما از كم خونی رنج می برند و هزینه تامین یك تغذیه درست را ندارند. اما در جامعه ما تبلیغات به گونه‌ای است كه همان مادر باردار، فرش زیر پایش را می فروشد تا هزینه جراحی سزارین را بپردازد.
با این اوصاف می توان گفت سزارین یك تقاضای كاذب در جامعه ما است؟
بله، همین‌طور است. سزارین یك تهاجم به فرهنگ سلامتی ما است و این تقاضای کاذب با ضعف و تبلیغات ما به وجود آمده است.
با این حال عده‌ای هم معتقدند كه عدم آموزش كافی ماماها در برخورد با زن باردار، منجر به افزایش تقاضا برای سزارین شده است.
من اصلا این حرف را قبول ندارم. تبلیغاتی كه به خصوص در بخش خصوصی می شود و ارتباط مالی‌ای كه بین مادر و پزشك وجود دارد، از علل افزایش سزارین است. علت دیگرهم، بحث خودكفایی بیمارستان‌های دولتی است، به طوری كه بیمارستان دولتی ترجیح می دهند درآمد خود و پرسنل را بالا ببرند، برای همین نوع زایمانی را انتخاب می كنند كه همراه با هزینه بیشتری برای مادر باردار است.
ویزیت پزشك متخصص زنان از ماما بیشتر است. این طور نیست؟
دقیقا همین طور است. حتی در مواردی، ماما بیمار را ویزیت می كند، اما مهر متخصص روی آن می خورد كه آن هم برای افزایش درآمد بیمارستان است. من معتقدم مسئولان ذی‌ربط در این مورد باید دخالت كنند و این موضوع را برای بیمارستان ها مطرح كنند كه كسب درآمدهای این‌چنینی برای یك بیمارستان دولتی، درست نیست.
خانم دكتر، با این حال بحث بیمه ها هم در این میان مشكل دیگری است. چون بیمه ها هم ظاهرا خدمات زایمان را به درستی پوشش نمی دهند.
بله، متأسفانه بیمه ها در كشور ما، ارائه دهنده خدمت را پوشش می دهند، در حالی كه بیمه‌های نوین دنیا، خدمت را پوشش می دهند، یعنی زایمان توسط هركس انجام شود، چه ماما، چه پزشك عمومی و چه متخصص زنان او مورد پوشش بیمه قرار می گیرد.
اما در كشور ما فقط زایمان طبیعی كه توسط پزشک متخصص انجام می گیرد، بیمه می شود و ماماها از این امر بی بهره‌اند، در حالی كه طبق قانون، زایمان طبیعی، وظیفه اصلی ماما است، حتی در پروانه كار ماماها هم این امر درج شده است.
چرا اكثر بیماران از طرز برخورد ماماها ناراضی هستند؟
اگر بیماران از طرز برخورد ماما ناراضی هستند، به این دلیل است كه پروسه زایمان یك پروسه بسیار خطرناك است و به دقت زیادی نیاز دارد. علاوه بر این زایمان طبیعی یك روند بسیار طولانی است و یك مادر نیاز به مراقبت یک نفر ماما دارد، اما در بیمارستان های ما به ازای هر 7 تا 8 مادر باردار یك ماما وجود دارد. اگر سیستم درمانی ما، حجم كار ماماها را با مراقبت نفر به نفر کاهش دهد، مسلما این رفتارهای ناراضی كننده كمتر خواهند شد.
البته ترس از درد زایمان طبیعی هم باعث افزایش سزارین شده است.
این را نمی شود انكار كرد، ولی ما در مورد تاثیرات مثبت زایمان طبیعی روی سلامتی نوزاد هیچ اطلاعاتی به مادران نمی دهیم و این باعث می شود كه فقط ترس از زایمان طبیعی به مادر القا شود، در صورتی كه اگر طی كلاس‌های دوران بارداری و جلسات مشاوره عوارض زایمان طبیعی و سزارین برای مادران باز شود، هیچ مادر ایرانی زیر بار سزارین انتخابی نخواهد رفت.
این سزارین انتخابی چه عوارضی را برای نوزاد می تواند داشته باشد؟
آخرین بررسی ها درباره ی مقایسه كودكان متولد شده به روش زایمان طبیعی و سزارین نشان داده است، نوزادانی كه به روش سزارین به دنیا می آیند، نسبت به نوزادانی كه به روش طبیعی به دنیا می آیند، 20 درصد بیشتر به دیابت نوع یك مبتلا می شوند.
میزان آسم هم در كودكان سزارینی 50 درصد بیشتر است. میزان بازگشت نوزادان سزارینی به بیمارستان، با مشكلات تنفسی و عفونت و زردی هم چندین برابر است.
علاوه بر این، میزان مرگ مادران سزارینی، 3 برابر سایر مادران دیگر است.
میزان عفونت، خونریزی و آسیب به دستگاه ادراری در سزارین افزایش می یابد. البته عوارض بیهوشی سزارین را هم نباید فراموش كرد.
*مطالب مرتبط:
مامایی، زندگی بخش و فراموش شده
سزارین با كمك هیپنوتیزم در ایران
